نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری مدیریت منابع انسانی، گروه مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 استاد گروه مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
چکیده
هدف: پژوهش حاضر باهدف ارائه چارچوبی مفهومی برای نگهداشت سرمایه‌های انسانی دانشگاهی در مقابله با روند مهاجرت در بین دانشجویان تحصیلات تکمیلی دارای استعداد برتر انجام گرفته است.
روش‌شناسی: این پژوهش با رویکرد کیفی و با بهره‌گیری از روش فراترکیب انجام شده است. جامعه پژوهش شامل مطالعات علمی منتشرشده در حوزه مهاجرت نخبگان، نگهداشت سرمایه انسانی و سیاست‌گذاری آموزش عالی بوده است. پس از جست‌وجوی نظام‌مند و غربالگری دقیق، ۷۰ منبع معتبر (۴۳ منبع فارسی و ۲۷ منبع انگلیسی) انتخاب شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از کدگذاری باز، محوری و انتخابی صورت گرفت و مقولات اصلی در قالب یک چارچوب مفهومی تلفیق شدند.
یافته‌ها: بر مبنای مرتبط با موضوع پژوهش 5 مقوله محوری به شرح زیر استخراج گردید: 1. شرایط علی (شامل «عوامل آموزشی و یادگیری اثربخش»؛ «عوامل انگیزشی و روانشناختی»؛ و «عوامل اجتماعی و حمایت‌های عاطفی» ؛ 2. شرایط زمینه‌ای (شامل «سیاست‌ها و اقدامات نهادی حمایتی دانشگاه»؛ و «زیرساخت‌های علمی و پژوهشی»)؛ 3. شرایط مداخله‌گر (شامل «عوامل ساختاری و اقتصادی در سطح ملی و بین‌المللی»؛ «عوامل مدیریتی و اجرایی» ؛ و «عوامل فرهنگی و اجتماعی-سیاسی» ؛ 4. راهبردها(متشکل از گویه هایی چون طراحی بسته‌های حمایتی برای بازگشت نخبگان؛ تسهیل روند اقامت و مهاجرت معکوس علمی؛ فراهم‌سازی فرصت‌های شغلی ویژه برای فارغ‌التحصیلان توانمند؛ جذب و مشارکت نخبگان در پروژه‌های ملی و راهبردی؛ اصلاح نظام آموزش عالی و پژوهشی کشور همراستا با استانداردهای جهانی برای پاسخ به نیازهای نخبگان؛ و ارتقاء جایگاه اجتماعی و منزلت و شأن نخبگان علمی در سیاست های کلان) ؛و 5. پیامدها (متشکل از گویه هایی چون کاهش توان و ظرفیت علمی و پژوهشی دانشگاه‌های کشور؛ ضربه به اقتصاد دانش‌بنیان ملی؛ از دست رفتن سرمایه انسانی و منابع فکری ملی؛ تضعیف جایگاه علمی بین‌المللی کشور؛ و افزایش نابرابری علمی با کشورهای پیشرفته )
نتایج: نگهداشت نخبگان تحصیلات تکمیلی، مسئله‌ای پیچیده و چندلایه است که نیازمند تدوین سیاست‌هایی هماهنگ در سطح وزارت علوم، دانشگاهها و سایر نهادهای مرتبط است. چارچوب پیشنهادی این پژوهش، ابزاری مفهومی برای طراحی مداخلات مؤثر در راستای افزایش انگیزش، امید اجتماعی و تعلق نخبگان به نظام آموزش عالی و توسعه ملی ارائه می‌دهد.
اصالت و ارزش: این پژوهش با ترکیب نظام‌مند و نقادانه یافته‌های پژوهش‌های پیشین، مدلی جامع در جهت نگهداشت نخبگان دانشگاهی را درزمینۀ مقابله با مهاجرت علمی در ایران ارائه می‌دهد. چارچوب حاصل می‌تواند مبنایی برای سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد، تدوین برنامه‌های راهبردی و طراحی نظام‌های حمایت از نخبگان در دانشگاهها باشد.
کلیدواژه‌ها
- نخبگان دانشگاهی
- مهاجرت علمی
- نگهداشت سرمایه انسانی
- دانشجویان تحصیلات تکمیلی
- فراترکیب
- سیاست‌گذاری آموزش عالی
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Developing a Framework for Retaining Academic Human Capital in Confronting the Emigration Trend Among Talented Postgraduate Students
نویسندگان [English]
- Haniyeh Doodmani-maleki 1
- Houshang Taghizadeh 2
1 PhD Student in Human Resource management, Department of Management, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
2 Professor, Department of Management, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
چکیده [English]
Purpose: The present study aims to propose a conceptual framework for retaining academic human capital and counteracting the migration trend among talented postgraduate students in Iranian universities.
Methodology: Adopting a qualitative approach, this study employed the meta-synthesis method. The research community consisted of scholarly works published in the fields of elite migration, human capital retention, and higher education policy. Through a systematic search and rigorous screening, 70 valid sources (43 Persian and 27 English) were selected. Data analysis was conducted using open, axial, and selective coding, and the extracted categories were integrated into a conceptual framework.
Findings: Five core categories were identified: (1) Causal conditions – including effective educational and learning factors, motivational and psychological factors, and social as well as emotional support; (2) Contextual conditions – including supportive institutional policies and actions of universities, and scientific and research infrastructures; (3) Intervening conditions – including structural and economic factors at national and international levels, managerial and executive factors, and socio-political and cultural factors; (4) Strategies – such as designing supportive packages for return migration, facilitating the process of scientific reverse migration, creating special job opportunities for capable graduates, attracting and engaging elites in national and strategic projects, reforming the higher education and research system in line with global standards to meet elite needs, and enhancing the social status and dignity of scientific elites in macro policies; and (5) Consequences – including a decline in universities’ scientific and research capacity, damage to the national knowledge-based economy, loss of human capital and intellectual resources, weakening of the country’s international scientific position, and widening of the scientific gap with developed countries.
Conclusion: Retaining postgraduate elites is a complex and multidimensional challenge that requires coordinated policy-making at the levels of the Ministry of Science, universities, and other relevant institutions. The proposed framework provides a conceptual tool for designing effective interventions aimed at strengthening motivation, fostering social hope, and enhancing the sense of belonging of elites to the higher education system and national development.
Value: By systematically and critically synthesizing the findings of previous studies, this research offers a comprehensive model for retaining academic elites and addressing scientific migration in Iran. The proposed framework can serve as a foundation for evidence-based policymaking, strategic planning, and designing support systems for elites within universities.
کلیدواژه‌ها [English]
- Academic Elites
- Scientific Migration
- Human Capital Retention
- Postgraduate Students
- Meta-Synthesis
- Higher Education Policy
)