نشریه مطالعات دانش پژوهی

عوامل وابستگی دانش‌آموزان به فضای ‌مجازی؛ نقش زمینه‌ای عوامل شناختی و فردی و میانجی‌های رفتاری-اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه مدیریت، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

2 استادیار، گروه آموزش علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه فرهنگیان، تهران (پردیس شهید بهشتی زنجان)، ایران

3 دانشجوی دوره دکترای جامعه‌شناسی، گروه جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

هدف: وابستگی به فضای ‌مجازی شکلی از آسیب در ارتباطات مجازی است که یکی از عوامل برساخت دانش زندگی روزمره محسوب می‌شود. هدف پژوهش بررسی عوامل وابستگی دانش‌آموزان به فضای‌ مجازی با تأکید بر نقش عوامل شناختی و فردی و میانجی‌های رفتاری-اجتماعی است.
 روش‌شناسی: مطالعه ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش گردآوری داده‌ها از نوع توصیفی-پیمایشی است. جامعه آماری دانش‌آموزان متوسطه اول شهر زنجان در ‌سال تحصیلی‌ 1402-1401 بوده‌اند که 20951 نفر می‌باشند. حجم نمونه طبق فرمول کوکران 384 نفر برآورد شده، و درنهایت 1487 نفر به پرسش‌نامه آنلاین پاسخ داده‌اند. پایایی و روایی پرسش­نامه با استفاده از آلفای کرونباخ و تحلیل عاملی تأیید گردیده و داده‌ها با استفاده از روش‌های آماری مناسب توصیف و تحلیل شده‌اند. برای عملیات آماری مناسب از نرم‌افزارهای SPSS و Amos استفاده شده است.
یافته‌ها: عوامل زمینه‌ای (نیازهای آموزشی، ارتباطی و همسالان؛ جامعه‌پذیری و دانش مجازی) و میانجی (پنهان‌کاری، افسردگی، اختلال روابط خانوادگی، سبک زندگی و انزوا) تعیین‌کننده وابستگی به فضای ‌مجازی در بین دانش‌آموزان است. آثار مستقیم (0.42) و غیرمستقیم (0.63) به دست آمده است. مدل پیشنهادی محققان با ضریب تعیین 0.664 و معناداری زیر 0.001 مورد تأیید است.
نتایج: نیازهای مختلف دانش‌آموزان (به‌استثنای نیاز آموزشی)، و آگاهی از فضای ‌مجازی هم به شکل مستقیم و هم از طریق عوامل واسطه‌ای بر وابستگی فضای‌ مجازی اثرگذار هستند.
اصالت و ارزش: وابستگی به فضای ‌مجازی آسیب مهمی در حوزه تولید دانش شخصی محسوب می‌شود که تحت تأثیر عوامل مختلف زمینه‌ای شناختی و فردی و میانجی‌های رفتاری-اجتماعی عمل می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Factors of Students' Dependence on Cyberspace: The Contextual Role of Cognitive and Individual Factors and Social-Behavioral Mediators

نویسندگان [English]

  • Firouzeh Haji Ali Akbari 1
  • Hosein Ahmadi 2
  • Ali Zolghadr 3

1 Assistant Professor, Department of Management, Faculty of Social Sciences, Islamic Azad University, Zanjan, Iran.

2 Assistant Professor, Department of Social Sciences Education, Faculty of Humanities and Social Sciences, Farhangian University, Tehran (Zanjan Shahid Beheshti Campus), Iran

3 PhD student in Sociology, Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran

چکیده [English]

Purpose: Cyberspace dependence is recognized as a form of harm in virtual communication and one of the critical factors influencing knowledge construction in everyday life. This study aims to investigate the factors contributing to students’ dependence on cyberspace, with an emphasis on cognitive and individual factors as well as social-behavioral mediators.
Methodology: The research is applied in purpose and descriptive-survey in method. The statistical population comprised first secondary school students in Zanjan city during the 2022–2023 academic year (N = 20,951). Using Cochran’s formula, the minimum sample size was estimated at 384, while 1,487 students ultimately completed the online questionnaire. The instrument’s reliability and validity were verified through Cronbach’s alpha and factor analysis. Data analysis was performed using descriptive and inferential statistics in SPSS and AMOS software.
Findings: The results indicate that contextual factors (including educational, communicational, and peer needs, as well as sociability and virtual knowledge) along with mediating variables (such as secrecy, depression, family relationship disorder, lifestyle, and isolation) play a decisive role in shaping students’ cyberspace dependence. Both direct (β = 0.42) and indirect (β = 0.63) effects were observed. The proposed model was validated with R² = 0.664 (p < 0.001).
Conclusion: Different needs of students (except for educational needs), and awareness of virtual space both directly and through mediating factors have an effect on the dependency of virtual space.
Value: The study highlights cyberspace dependence as a significant challenge in the domain of personal knowledge production, shaped by contextual factors and socio-behavioral mediators, thereby underscoring the need for targeted interventions in educational and social contexts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cyberspace Dependence
  • Internet Addiction
  • Students
  • Lifestyle
  • Knowledge of Cyberspace
مراجع
اسدی‌مجره، سامره؛ مقتدر، لیلا؛ و موسوی، مریم. (1400). اثربخشی حساسیت‌زدایی منظم و خودتنظیمی بر وابستگی دانش‌آموزان به اینترنت. سلامت روان کودک، 8(1)، 97-109.   Doi: 10.52547/jcmh.8.1.8
جعفرپور، محبوبه. (1400). بررسی تاثیر فضای‌مجازی بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان پسر، مطالعات روانشناسی و علوم‌تربیتی، 60 (24) ، 25–40.
حاجی‌حسینی، سکینه. (1401). عوامل موثر بر اعتیاد به فضای‌مجازی بر اساس هنجارهای اجتماعی و سبک‌زندگی در بین دانش‌آموزان ابتدایی منطقه جناح. اورمزد، 58 (ضمیمه شماره2) ، 85-113.
خواجه موگهی، ناهید، و علاسوند، مریم. (1389). بررسی متغیرهای شخصیتی پیش‌بینی کننده اعتیاد به اینترنت. مجله علمی-پزشکی جندی‌شاپور، 9(4)، 359-366.
 روشن‌دل اربطانی، طاهر؛ حسنقلی‌پور، طهمورث؛ و سلطان‌محمدی، آرزو. (1397). راهکارهای دستیابی به الگوی مرجعیت خبری شبکه‌های اجتماعی. مطالعات مدیریت راهبردی، 9(34)، 109-139. 20.1001.1.22286853.1397.9.34.4.5Dor:
کیانی، تیام؛ فلاحی‌خشکناب، مسعود؛ دالوندی، اصغر؛ حسینی، محمدعلی؛ و نوروزی‌تبریزی، کیان. (1392). بررسی وضعیت اعتیاد به اینترنت و عوامل مرتبط با آن در دانشجویان پرستاری دانشگاه‌های علوم پزشکی شهر تهران در سال 1392. آموزش پرستاری، 2(4)، 50-62.
قاسم‌زاده، لیلی؛ شهرآرای، مهرناز؛ و مرادی، علیرضا. (1386). بررسی میزان شیوع اعتیاد به اینترنت و رابطه آن با تنهایی و عزت نفس در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر تهران. تعلیم و تربیت، 23(1)، 41-68.
محمدبیگی، ابوالفضل، و محمدصالحی، نرگس. (1390). شیوع وابستگی به اینترنت و عوامل مؤثر بر آن در دانشجویان. مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان، 20(78)، 41-48.
 مسعودنیا، ابراهیم. (1390). رابطه استفاده آسیب‌شناختی/جبری از اینترنت با بروز علایم اضطراب و بی‌خوابی در میان اعضای هیئت‌علمی دانشگاه یزد، پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 17(3)،75-96.
مسعودنیا، ابراهیم. (1398). تأثیر وابستگی به فضای سایبر بر انزوای اجتماعی دانش‌آموزان دبیرستانی. مسائل اجتماعی ایران (دانشگاه خوارزمی)، 10(2)، 299-322.
موسوی، ولی‌اله. (1401). شیوع اعتیاد به اینترنت و وضعیت استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی در نوجوانان و جوانان ایرانی در سال 1397، طب نظامی، 22(3)، 281-288. doi: 10.30491/JMM.22.3.281
نرگسی، امیرعباس و حبیب‌زاده، اصحاب. (1397). بررسی میزان اعتیاد اینترنتی در بین دانش‌آموزان دبیرستان‌های ایلام در ‌سال‌ تحصیلی‌ 95-96، دانش انتظامی ایلام، 7(26)، 53-75. doi: 10.29252/sjimu.26.1.1
Anderson, K. J. (2001). Internet use among college students: An exploratory study. Journal of American College Health, 50(1), 21-26.‏ https://doi.org/10.1080/07448480109595707
Andreassen, C. S., Pallesen, S., & Griffiths, M. D. (2017). The relationship between addictive use of social media, narcissism, and self-esteem: Findings from a large national survey. Addictive behaviors, 64, 287-293.‏ https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2016.03.006
Brand, M., Young, K. S., & Laier, C. (2014). Prefrontal control and Internet addiction: a theoretical model and review of neuropsychological and neuroimaging findings. Frontiers in human neuroscience, 8, 375.‏ https://doi.org/10.3389/fnhum.2014.00375
Byun, S., Ruffini, C., Mills, J. E., Douglas, A. C., Niang, M., Stepchenkova, S., ... & Blanton, M. (2009). Internet addiction: Metasynthesis of 1996–2006 quantitative research. Cyberpsychology & behavior, 12(2), 203-207.‏  https://doi.org/10.1089/cpb.2008.0102
Chou, C., & Hsiao, M. C. (2000). Internet addiction, usage, gratification, and pleasure experience: the Taiwan college students’ case. Computers & Education, 35(1), 65-80.‏ https://doi.org/10.1016/S0360-1315(00)00019-1
Davis, R. A. (2001). A cognitive-behavioral model of pathological Internet use. Computers in human behavior, 17(2), 187-195.‏ https://doi.org/10.1016/S0747-5632(00)00041-8 .
Fackler, M. (2007). In Korea, a boot camp cure for web obsession. New York Times, 18, 557-559.‏ http://tony-silva.com/download/webobsessed-nyt.pdf
Fincham F. D., Cain K. m. (1986). Learned helplessness in humans: A developmental analysis. Developmental Review, 6(4), 301-333. https://www.academia.edu/download/112815462/0273-229728862990016-x20240328-1-s1cd6d.pdf
Fong, C. J., Patall, E. A., Snyder, K. E., Hoff, M. A., Jones, S. J., & Zuniga-Ortega, R. E. (2023). Academic underachievement and its motivational and self-regulated learning correlates: A meta-analytic review of 80 years of research. Educational Research Review, 41, 100566.‏ https://doi.org/10.1016/j.edurev.2023.100566
 Gershuny, J. (2000). Changing Times: Work and Leisure in Postindustrial Society. Oxford University Press.
Griffiths, M. D., & Hunt, N. (1998). Dependence on computer games by adolescents. Psychological reports, 82(2), 475-480.‏ https://doi.org/10.2466/pr0.1998.82.2.475
 Hsu, S. H., Wen, M. H., & Wu, M. C. (2009). Exploring user experiences as predictors of MMORPG addiction. Computers & education, 53(3), 990-999.‏  DOI:10.1016/j.compedu.2009.05.016
Hsu, J., Huang, J., Kinsman, J., Fireman, B., Miller, R., Selby, J., & Ortiz, E. (2005). Use of e-Health services between 1999 and 2002: a growing digital divide. Journal of the American Medical Informatics Association, 12(2), 164-171.‏  DOI:10.1197/jamia.M1672
 Hussain, Z., & Pontes, H. M. (2019). Personality, internet addiction, and other technological addictions: An update of the research literature. In Multifaceted approach to digital addiction and its treatment (pp. 46-72). IGI Global.‏ https://doi.org/10.4018/978-1-5225-8449-0.ch003
Internet World Stats. (2010). Retrievevd from: Internet world stats. Usage and Population Statistics. (Cited 2012). http://www.internetworldstats.com.
Kaya, A., & Dalgiç, A. I. (2021). How does internet addiction affect adolescent lifestyles? Results from a school-based study in the Mediterranean region of Turkey. Journal of pediatric nursing, 59, e38-e43.‏ DOI: 10.1016/j.pedn.2021.01.021
Kim, E. J., Namkoong, K., Ku, T., & Kim, S. J. (2008). The relationship between online game addiction and aggression, self-control and narcissistic personality traits. European psychiatry, 23(3), 212-218.‏ DOI: 10.1016/j.eurpsy.2007.10.010
Mitchell, K. J., Finkelhor, D., & Wolak, J. (2003). The exposure of youth to unwanted sexual material on the Internet: A national survey of risk, impact, and prevention. Youth & Society, 34(3), 330-358.‏ https://doi.org/10.1177/0044118X02250123.
King, D. L., & Delfabbro, P. H. (2014). Is preoccupation an oversimplification? A call to examine cognitive factors underlying internet gaming disorder. Addiction, 109(9), 1566-1567.‏ DOI: 10.1111/add.12547
Kirschner, P. A., & Karpinski, A. C. (2010). Facebook and academic performance. Computers in human behavior, 26(6), 1237-1245.‏ https://doi.org/10.1016/j.chb.2010.03.024.
Ko, C. H., Yen, J. Y., Chen, C. C., Chen, S. H., & Yen, C. F. (2005). Proposed diagnostic criteria of Internet addiction for adolescents. The Journal of nervous and mental disease, 193(11), 728-733.‏ DOI: 10.1097/01.nmd.0000185891.13719.54
 Kraut, R., Patterson, M., Lundmark, V., Kiesler, S., Mukophadhyay, T., & Scherlis, W. (1998). Internet paradox: A social technology that reduces social involvement and psychological well-being?. American psychologist, 53(9), 1017.‏ DOI:10.1037/0003-066X.53.9.1017
 Kuss, D. J., Shorter, G. W., van Rooij, A. J., van de Mheen, D., & Griffiths, M. D. (2014). The Internet addiction components model and personality: Establishing construct validity via a nomological network. Computers in Human Behavior, 39, 312-321.‏ DOI:10.1016/j.chb.2014.07.031
Kwon, J. H., Chung, C. S., & Lee, J. (2011). The effects of escape from self and interpersonal relationship on the pathological use of Internet games. Community mental health journal, 47, 113-121.‏ DOI:10.1007/s10597-009-9236-1
Lam, L. T., Peng, Z. W., Mai, J. C., & Jing, J. (2009). Factors associated with Internet addiction among adolescents. Cyberpsychology & behavior, 12(5), 551-555.‏https://doi.org/10.1089/cpb.2009.0036
 Lin, C., Lin, S., & Wu, C. (2009). The effects of parental monitoring and leisure boredom on adolescents' Internet addiction. Adolescence, 44(176) ‏, 993–1004.
Meerkerk, G. J., van den Eijnden, R. J., Franken, I. H., & Garretsen, H. F. L. (2010). Is compulsive internet use related to sensitivity to reward and punishment, and impulsivity?. Computers in human behavior, 26(4), 729-735.‏ https://doi.org/10.1016/j.chb.2010.01.009
Ozturk, F. O., & Ayaz-Alkaya, S. (2021). Internet addiction and psychosocial problems among adolescents during the COVID-19 pandemic: A cross-sectional study. Archives of psychiatric nursing, 35(6), 595-601.‏ https://doi.org/10.1016/j.apnu.2021.08.007
Pratarelli, M. E., Browne, B. L., & Johnson, K. (1999). The bits and bytes of computer/Internet addiction: A factor analytic approach. Behavior Research Methods, Instruments, & Computers, 31(2), 305-314.‏ http://dx.doi.org/10.3758%2FBF03207725
 Šablatúrová, N., Gottfried, J., Blinka, L., Ševčíková, A., & Husarova, D. (2021). Eating disorders symptoms and excessive internet use in adolescents: the role of internalising and externalising problems. Journal of Eating Disorders, 9, 1-8.‏  https://doi.org/10.1186/s40337-021-00506-5
 Jun, S., & Choi, E. (2015). Academic stress and Internet addiction from general strain theory framework. Computers in Human Behavior, 49, 282-287.‏   http://dx.doi.org/10.1016/j.chb.2015.03.001
 Shklovski, I., Kraut, R., & Rainie, L. (2004). The Internet and social participation: Contrasting cross-sectional and longitudinal analyses. Journal of Computer-Mediated Communication, 10(1), JCMC1018.‏  https://doi.org/10.1111/j.1083-6101.2004.tb00226.x
Siomos, K. E., Dafouli, E. D., Braimiotis, D. A., Mouzas, O. D., & Angelopoulos, N. V. (2008). Internet addiction among Greek adolescent students. CyberPsychology & Behavior, 11(6), 653-657.‏ https://doi.org/10.1089/cpb.2008.0088
Sun, Y., Li, Y., Bao, Y., Meng, S., Sun, Y., Schumann, G., ... & Shi, J. (2020). Brief report: increased addictive internet and substance use behavior during the COVID‐19 pandemic in China. The American journal on addictions, 29(4), 268-270.‏  https://doi.org/10.1111/ajad.13066
 Wong, T. Y., Yuen, K. S., & Li, W. O. (2015). A basic need theory approach to problematic Internet use and the mediating effect of psychological distress. Frontiers in psychology, 5, 1562.‏ https://doi.org/10.3389/fpsyg.2014.01562
WU, H. R., & ZHU, K. J. (2004). Path analysis on related factors causing internet addiction disorder in college students. Chinese Journal of Public Health , 20(11), 1363-1364.‏ https://www.zgggws.com/en/article/id/16162
Xu, Y., Su, S., & Lin, D. (2012). Adolescent new media dependence behavior: the roles of parental factors and refusal self-efficacy. Psychol Develop Educ, 28(4), 421-427.‏
Yen, C. F., Ko, C. H., Yen, J. Y., Chang, Y. P., & Cheng, C. P. (2009). Multi‐dimensional discriminative factors for Internet addiction among adolescents regarding gender and age. Psychiatry and clinical neurosciences, 63(3), 357-364.‏ https://doi.org/10.1111/j.1440-1819.2009.01969.x
Yen, J. Y., Ko, C. H., Yen, C. F., Wu, H. Y., & Yang, M. J. (2007). The comorbid psychiatric symptoms of Internet addiction: attention deficit and hyperactivity disorder (ADHD), depression, social phobia, and hostility. Journal of adolescent health, 41(1), 93-98.‏https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2007.02.002
 Young, K. S. (1998). Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. Cyberpsychology & behavior, 1(3), 237-244.‏ https://doi.org/10.1089/cpb.1998.1.237
Young, K. S. (1998). Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. Cyberpsychology & behavior, 1(3), 237-244.‏ https://doi.org/10.1089/cpb.1998.1.237
Yu, C., Li, X., & Zhang, W. (2015). Predicting adolescent problematic online game use from teacher autonomy support, basic psychological needs satisfaction, and school engagement: A 2-year longitudinal study. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 18(4), 228-233.‏ https://doi.org/10.1089/cyber.2014.0385
Yu, C., Zhang, W., Zeng, Y., Ye, T., Hu, J. P., & Li, D. L. (2012). Gratitude, basic psychological needs, and problematic Internet use in adolescence. Psychol. Dev. Educ, 28(1), 83-90.‏https://doi.org/10.1089/cyber.2014.0385
Zhang, M., Meng, S. Q., Hasan, A. J., Han, Y., Han, S., Li, B., ... & Zhang, Y. (2024). Network meta-analysis of the effectiveness of different interventions for internet addiction in college students. Affective Disorders, 363, 26–38.https://doi.org/10.1016/j.jad.2024.07.032
Zhao, Q., Huang, Y., & Li, C. (2022). Does adolescents’ Internet addiction trigger depressive symptoms and aggressive behavior, or vice versa? The moderating roles of peer relationships and gender. Computers in human behavior, 129, 107143.‏ https://doi.org/10.1016/j.chb.2021.107143
 Zhu, J., Yu, C., Zhang, W., Bao, Z., Jiang, Y., Chen, Y., & Zhen, S. (2016). Peer victimization, deviant peer affiliation and impulsivity: Predicting adolescent problem behaviors. Child Abuse & Neglect, 58, 39-50.‏ https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2016.06.008
نشریه مطالعات دانش پژوهی
دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 11
خرداد 1404
صفحه 46-62
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار